منبع روزنامه جوان http://javandaily.com/1385/850907/media.htm#s230694
سایت اینترنتى خبرگزارى روسى ریانووستى را که باز کنید، قسمتى دارد با نام «مقاله هاى پرخواننده. درست بالاى این قسمت، بخشى است که با عناوینى مانند RUS، Eng، DEU، Fra و... مشخص است. یکى از این عناوین، کلید واژه Per است که کلیک روى آن، کاربران را وارد سایت فارسى خبرگزارى نووستى مى کند که چند ماهى است فعال شده؛ این فقط یکى از سیگنال هاى توجه تازه روس ها به موضوعات ایران طى ماههاى اخیر است که هدف راهبردى نزدیکى بیشتر کرملین به جهان اسلام را دنبال مى کند. تعداد سایت هاى روسى که جدیداً روى مسایل جهان اسلام و ایران متمرکز شده اند، طى سال هاى اخیر رشد کرده و بیانگر توجه خاص روس ها به افزایش روزافزون نقش اسلام در سیاست داخلى و به تبع آن سیاست خارجى این کشور است. افزایش روزافزون جمعیت مسلمانان و جلوافتادن رشد جمعیت آن ها در مقایسه با ارتدوکس ها، بى شک یکى از چالش هاى سیاست خارجى و داخلى روسیه خواهد بود که از هم اکنون توجه تحلیلگران و کارشناسان را جلب خود کرده است.
با عنایت به تجربه کرملین در جنگ چچن، این پرسش مطرح است که روسیه به کدام سو حرکت خواهد کرد؟
با عنایت به تجربه کرملین در جنگ چچن، این پرسش مطرح است که روسیه به کدام سو حرکت خواهد کرد؟
چشم انداز کلى
اسلام در روسیه بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد. در منطقه پاولژیه (سواحل رودخانه ولگا) اسلام تقریبا صد سال جلوتر از گرایش روسیه به شاخه ارتدوکس مسیحیت بعنوان مذهب رسمى وجود داشته است. در حال حاضر اسلام از لحاظ تعداد پیروان دومین مذهب رسمى روسیه بعد از ارتدوکس بشمار مى آید.
در حال حاضر بنا به ارزیابى کارشناسان بین ۱۵ تا ۲۴ میلیون مسلمان در روسیه زندگى مى کنند.
طبق آخرین سرشمارى عمومى که در سال ۲۰۰۲ صورت گرفت تعداد پیروان اسلام در حدود ۵/۱۴ میلیون نفر مى باشد. این رقم شامل تاتارها (۵۵۵۸ نفر) باشقیرها (۱۶۷۳۸) چچن ها (۱۳۶۱۰)؛ آوارى ها(۷۵۷۱)؛ قزاق ها (۶۵۵۱)؛ آذربایجانى ها (۶۵۱۵)؛ کاباردین ها (۵۲۰۱)؛ دارگین ها (۵۱۰۲)؛ کومیک ها (۴۲۲۵)؛ اینگوش ها (۴۱۱۸)؛ لزگین و دیگر اقوام مى شود. مجموعا ۱/۴۹۱/۱۲ نفر به اضافه نمایندگان دیگر اقوام که در بالا قید نشده اند.
این در حالیست که بنا به ارزیابى شوراى مفتیان روسیه در کشور بیش از ۲۳ میلیون مسلمان از ۳۸ قوم مختلف وجود دارند.
مناطقى که به طور مرسوم اسلام در آنها رواج دارد مناطق مرکزى و جنوبى پریولژیه قفقاز شمالى و سیبرى مى باشند. علاوه بر این مسلمانان در مسکو، سن پطرزبورگ و دیگر شهر هاى بزرگ نیز سکونت دارند.
بنا به گزارش اداره دینى مسلمانان در بخش اروپایى روسیه در استان مسکو بیش از ۳ میلیون مسلمان و در خود شهر مسکو در حدود یک و نیم تا دو میلیون نفر مسلمان سکونت دارند.
مسلمانان روسیه اکثرا از اهل تسنن ( شاخه هاى حنفى و شافعى) مى باشد. در پریولژیه داخل روسیه و سیبرى اکثر مسلمانان از شاخه حنفى و در قفقاز (به غیر از آذربایجانى ها) شافعى مى باشند. پیروان شاخه هاى حنبلى بسیار کم و از شاخه مالکى تقریبا وجود ندارد.
اکثر شیعه هاى جعفرى را آذربایجانى ها (در حدود دو میلیون نفر) تشکیل مى دهند.
به غیر از این در شمال قفقاز چندین مسلک صوفیه نیز وجود دارد.
اداره دینى مسلمانان روسیه که وظیفه رهبرى امت مسلمان روسیه را بر عهده دارد براى اولین بار در زمان امپراطورى کاترین دوم در قرن ۱۸ میلادى تاسیس شد. اولین حکم آن توسط کاترین در تاریخ ۲۲ سپتامبر سال ۱۷۸۸ میلادى تحت عنوان مجمع دینى قوانین محمدى شهر اوفا صادر شد. مراسم افتتاح این مجمع در تاریخ ۴ دسامبر سال ۱۷۸۹ انجام شد.
اسلام و سیاست
جایگاه سیاسى اسلام در روسیه طى ماه ها و سال هاى اخیر به موضوع مهمى تبدیل شده است. کمیسیون اروپا در گزارش تازه اى که منتشر کرده اعلام نمود: از آنجایى که برخى دولتها مسلمانان را تروریست و یا مذهبیون افراط طلب مى شمارند جوامع اجتماعى مسلمانان بیش از پیش قربانى فشار و تبعیض مى شوند.
در یکى از آخرین شماره هاى روزنامه فکر معاصر نیزآمده است: اخیرا مسأله فشار بر جمعیت مسلمانان روسیه به مسأله روز تبدیل شده است.
در برخى مناطق تبلیغاتى با ماهیت ضد اسلامى در جهات مختلف رو به گسترش بوده و فعالین، رجال مسلمان، سازمان ها، مساجد، انتشارات و نویسندگان مسلمان را تحت فشار قرار مى دهند. چندى پیش مسجد ملى مرداوى که تحت نظر شوراى مفتیان روسیه و به ریاست شیخ راوى عین الدین اداره مى گردد توسط چند سازمان نظامى مورد تفتیش قرار گرفت و کلیه کتب آن از مسجد بیرون برده شد. عده اى معتقدند که هنوز مسلمانان در روسیه از امنیت کامل برخوردار نیستند.
افزایش تبلیغات ضد اسلامى که نه تنها روستاها و شهرها بلکه مناطقى چون کاباردینو- بالکاریا، استان ارنبورگ، تاتارستان و استان تیومن را در برگرفته لزوم بازنگرى بیشتر در مورد این مسأله را نشان مى دهد.
پروفسور آلکسى مالاشنکو یکى از کسانى است که طى سال هاى اخیر مشغول مطالعه مناسبات دینى و قومى در روسیه بود. اسلام در مطالعات وى جایگاه خاصى دارد. وى اخیرا کتابى تحت عنوان «رستاخیز اسلامى در روسیه معاصر» از زیر چاپ در آورده که در آن زندگى جمعیت مسلمان روسیه را به تصویر کشیده و درباره شخصیت هاى فعال و مسایل مبرم زندگى مسلمانان کشور به تحلیل پرداخته است. او مى نویسد:
«رستاخیز مذهبى روسیه روندى است که اهمیت آن هنوز بدرستى ارزیابى نشده است. سرکوبى دین و تاکید ایدئولوژیکى بر نابودى سریع آن عواملى هستند که جامعه روسیه را با فاجعه روبرو ساخت؛ زیرا سنت تاریخى و فرهنگى ما دچار شکاف شده، موازین رفتارى و ارزش هاى اخلاقى جامعه در حال فروپاشى بودند.
... صرف نظر از اینکه حکومت رسمى چه باشد و انتخابات چطور برگزار شود رستاخیز دینى ادامه خواهد یافت. نقش دین بویژه اسلام در روندهاى دنیوى افزایش خواهد یافت. به همین دلیل نیروهاى مختلف سیاسى تلاش خواهند کرد از اسلام به نفع خود استفاده کنند. ولى اصل کار نه افزایش نقش اسلام در مبارزه سیاسى بلکه رشد نقش آن در افکار عمومى و شخصى که قابل سنجش علمى نیست و نیز بازگشت به کلیشه هاى ذهنى سنن قدیمى و موازین رفتار و زندگى مردم که قبلا از دست رفته بودند است.
ظاهراً،اکثریت عظیم انسان ها با اصل و نسب اسلامى دین اسلام را انتخاب کرده اند. باید گفت که در محیط اسلامى روند بازگشت به دین زودتر از محیطى که ریشه هاى مسیحى ارتدوکس دارد جریان مى یابد. این امر قابل درک است: اسلام دینى جوانتر، پویاتر و مناسبتر براى تطبیق خود با شرایط متغیر است. به علاوه در روسیه اسلام دین اقلیت جمعیت است و به همین دلیل اسلام وسیله بقاى وجود این اقلیت و حفظ سنن آن مى شود. به نظر مى رسد که اکثریت مسلمانان زودتر از مسیحیان ارتدوکس دینداران واقعى خواهند شد. این هم جالب توجه است که رستاخیز اسلام به عامل رشد دیندارى در محیط ارتدوکس تبدیل شده است بخصوص در جایى که جمعیت ارتدوکس با جمعیت مسلمان تماس مستقیم دارد. ما شاهد این پدیده در شمال قفقاز هستیم که سنن ارتدوکس بخصوص در میان قزاق ها به سرعت احیا مى شوند. در کرانه رود ولگا نیز روس ها مى بینند که تناسب مساجد و کلیساها برابر ۵۱ بر ۱ شده است و مى خواهند تعداد کلیساهاى خود را افزایش دهند.»
طى ده سال گذشته احیاى اسلام سیاسى در روسیه با احداث مساجدى (در سال ۲۰۰۱ تعداد آنها بیش از ۴ هزار مسجد بوده است) به صورت فعالى جریان داشته است. در شهر مسکو شش مسجد فعال هستند که طى سال هاى آینده قرار است ۱۱ مسجد دیگر نیز احداث شوند. تعداد متقاضیان سفر حج نیز رو به افزایش است. دوسال قبل در حدود شش هزار نفر، سال گذشته در حدود ۱۰ هزار نفر و امسال در حدود ۱۳ هزار نفر به زیارت شهرهاى مقدس مدینه منوره و مکه مکرمه نایل آمدند.
فروشگاه هاى ویژه، رستوران ها، مراکز مشاوره بانوان، بیمارستان ها، آرایشگاه ها، آژانس هایى ویژه جذب پرسنلى و بنگاه هاى امور برگزارى آیین و مراسم جشن و سوگوارى، دفاتر وکلا بنیادهاى خیریه و آموزشى، نشریات و چاپخانه و سازمان هاى حقوقى ویژه مسلمانان در حال تاسیس مى باشند.
در کنار هر مسجدى ساختارى جامع مشغول فعالیت مى باشد یعنى مجمعى که کمیسیونى متشکل از سه نفر را براى حل مسائل مختلفى از جمله مسائل مالى انتخاب مى کند. امامان خطیب مساجد از سوى مفتى اداره دینى تعیین مى شوند و به عنوان رهبر و جوابگوى فعالیت هاى مختلف و از جمله فعالیت هاى مالى مسجد مى باشد. اداره دینى مسلمانان بنا به موقعیت نژادى و ملى هر منطقه تشکیل مى شود.
همچنین شورایى با نام شوراى مفتیان روسیه وجود دارد (در ماه ژوئن سال ۱۹۹۶تاسیس شده) که مجموعه اى از ادارات دینى مسلمانان را تحت پوشش خود جمع کرده و وظیفه هماهنگى فعالیت آنها را بر عهده دارد. در خاک روسیه در حدود ۴۰ اداره دینى مسلمانان فعالیت دارند که اداره دینى مسلمانان در بخش اروپایى روسیه با نفوذ ترین آنها مى باشد. اداره دینى مسلمانان بخش اروپایى روسیه در تاریخ ۲۳ فوریه سال ۱۹۹۴ در وزارت دادگسترى تحت عنوان اداره دینى مسلمانان بخش اروپایى- مرکزى روسیه ثبت شده است. همه اینها بیانگر رشد اسلام سیاسى در روسیه است.
اسلام و سیاست خارجى
کم نیستند کسانى که اسلام را یکى از مولفه هاى تأثیرگذار درآینده سیاست خارجى روسیه میدانند. همزمانى اظهارات پوتین مبنى براینکه روسیه یکى از مدافعان اصلى اسلام در جهان است باگزارش کمیسیون اروپا در خصوص مبارزه با نژادپرستى و افراط گرایى دینى (که در آن از شرایط فعلى موجود در جوامع مسلمان و مذهبى اظهار نگرانى شده بود) بیان توجه ویژه کرملین به موضوع اسلام است. عده اى معتقدند که اعمال فشار بر مسلمانان و تبلیغات ضد اسلامى در روسیه با هماهنگى کرملین انجام مى شود و فعالیت هاى سیاسى مسکو در رابطه با اسلام مانند، ابتکار عضویت در سازمان کنفرانس اسلامى، دعوت سران حماس به روسیه و دیگر موارد مشابه تنها پوششى براى سیاست فشار بر اسلام در داخل کشور مى باشد. البته طرح اعلام تفاهم با جهان اسلام از یک سو و سرکوبى شهروندان مسلمان از سوى دیگر چندان عاقلانه به نظر نمى رسد. چنین سیاستى تنها اعتبار و حیثیت روسیه را زیر سؤال مى برد، ولى بهر حال بیشتر تحلیلگران جهت گیرى کلى کرملین را به سمت نز دیکى به جهان اسلام مى دانند.
شهریورماه امسال در شهر قازان - مرکز جمهورى تاتارستان - همایشى با عنوان نگرش استراتژیک روسیه - جهان اسلام با حضور نمایندگانى از پانزده کشور مسلمان از جمله مصر، کویت، تونس، مراکش و ایران برگزار شد. همچنین اندیشمندانى از جمهورى هاى خودمختار مسلمان روسیه مانند داغستان، چچن، اینگوش و کاراچوو - چرکسیا نیز در این همایش حضور داشتند. از مقامات روس علاوه بر بنیامین پاپوف نماینده ویژه وزارت امور خارجه در سازمان کنفرانس اسلامى، یوگنى پریماکوف رئیس اتاق صنایع و بازرگانى (نخست وزیر اسبق) حضور دارند. پریماکف به خاطر تخصص و تجربه کارى در مسائل خاورمیانه همواره یکى از علاقه مندان به برقرارى روابط با کشورهاى مسلمان بوده است.
برگزارى چنین همایشى در این سطح نشان میدهد که پس از دوره غربگرایى یلتسین، روسیه پوتین اولویت بیشترى به شرق و به ویژه جهان اسلام داده است به طورى که پاپوف اظهار امیدوارى نمود که براى حل مسائل موجود و جلوگیرى از برخوردهاى مذهبى بهتر است که از شیوه هایى چون ارتباطات متقابل بهره گیرى شود. وى همچنین بر ضرورت گفت وگوى میان تمدن ها در شرایط حقوق مساوى سخن به میان آورد و اظهار امیدوارى نمود این موضوع از طریق گروه نگرش راهبردى و شرکت کنندگان پیشنهاد شود. او فعالیت هاى این گروه را طى ۳ -۴ سال اخیر تلاش براى ترجمه ۵۰ کتاب درباره اسلام و گفت وگوى تمدن ها از عربى به روسى و بالعکس به همکارى اندیشمندان مصرى دانست و از طرح ایجاد مرکز تحقیقات اسلامى در روسیه سخن به میان آورد.
گروه نگرش راهبردى به عنوان یک NGO در سال ۲۰۰۴ با هدف برقرارى ارتباط با افکار عمومى مسلمانان و حکومت هاى آن ها رسما تشکیل شد و در روزهاى ۷ و۸ فروردین امسال نخستین همایش آن برگزار شد و از جمهورى اسلامى ایران نیز آیت الله تسخیرى دبیر کل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در آن شرکت نمودند. در بیانیه پایانى این نشست ضمن ابراز رضایت از روابط روسیه و کشورهاى اسلامى نقش سازنده روابط روسیه - جهان اسلام در مسائل سیاسى - اقتصادى و بین المللى و محکومیت تروریسم دولت هاى جهان را به تساهل، تحمل، آزادى مذهبى و نگاه احترام آمیز به فرهنگ هاى مختلف توصیه نمود. همچنین پیشنهاد نمودند که شورایى براى گفت وگو مشارکت و وحدت میان فرهنگ ها و تمدن ها شکل گیرد.
به طور کلى در پس برگزارى این گروه ها و نشست ها، ضرورت روابط روسیه و کشورهاى مسلمان نهفته است چرا که روس ها و مسلمانان به خاطر تجربه اشغال افغانستان در دوره شوروى (دهه ۱۹۸۰) و حوادث و جریانات پس از آن در بالکان، قفقاز و آسیاى مرکزى روابطى خصمانه و پر از سوء تفاهم با یکدیگر داشتند و این موضع به ویژه در چچن خود را به شکلى پر هزینه نشان داد. اما در کنار آن تجربه همزیستى با تاتارها طى پانزده سال اخیر و نیز روابط با کشورهایى چون ایران و مالزى این اندیشه را در مسکو قوت بخشید که امکان غلبه بر چنین سوء تفاهماتى وجود دارد. به ویژه آنکه غربى ها از چنین وضعیتى سود فراوان مى برند. از این رو آنها کوشیدند تا به عضویت ناظر کنفرانس اسلامى درآمده و با تقویت روابط با کشورهایى نظیر مصر و عربستان تعامل سازنده اى با مسلمانان برقرار نمایند.
به طور کلى روسیه امروز خود را از سه جهت با سه گروه فرهنگى و تمدنى از کشورها و جوامع در تعامل مى بیند. از جانب غرب روسیه به طور جدى همواره با گرایشات غربى و ضدغربى در جامعه خود و اقدامات خصمانه و دوستانه رویارو بوده است و هنوز هم این اندیشه و عمل جریان دارد. در شرق مسکو با چین و ژاپن در تماس سرزمینى و فرهنگى است که با وجود تازگى این تعامل و سطح اندک اصطکاک اما این ارتباط براى روس ها و آینده آنها اهمیت زیادى دارد.
اما در جنوب مسکو از دریاى سیاه و به بیان بهتر از بالکان تا قفقاز و آسیاى مرکزى و حتى درون مرزهاى چین در داخل مرزهاى فدراسیون کشورهاى خارج نزدیک و منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا با مسلمانان در تعامل است. این تماس هاى جمعیتى سرزمینى به ویژه در دوره تزار و کمونیسم عمدتا خصمانه بوده است اما روسیه جدید بسیارى از مسائل ناخوشایند اخیر را نیز به جا مانده از آن دوران و یا تصنعى (به وسیله غرب) قلمداد مى کند. طبعا اینکه آیا این موضوع به واقعیت مى پیوندد به اعتمادسازى طرفین و عملکرد آن ها در داخل و خارج بستگى دارد.
برگرفته از:
۱- «اسلام در فدراسیون روسیه»، ریا نووستى، ۲۵/۸/۸۵
۲-«اسلام و سیاست در روسیه»، WWW.iras.ir
۳- «نگرش راهبردى روسیه به جهان اسلام» www.iras.ir
۴- «اسلام و آینده روسیه در گفت وگو با الکسى مالاشنگو» al-shia-com
اسلام در روسیه بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد. در منطقه پاولژیه (سواحل رودخانه ولگا) اسلام تقریبا صد سال جلوتر از گرایش روسیه به شاخه ارتدوکس مسیحیت بعنوان مذهب رسمى وجود داشته است. در حال حاضر اسلام از لحاظ تعداد پیروان دومین مذهب رسمى روسیه بعد از ارتدوکس بشمار مى آید.
در حال حاضر بنا به ارزیابى کارشناسان بین ۱۵ تا ۲۴ میلیون مسلمان در روسیه زندگى مى کنند.
طبق آخرین سرشمارى عمومى که در سال ۲۰۰۲ صورت گرفت تعداد پیروان اسلام در حدود ۵/۱۴ میلیون نفر مى باشد. این رقم شامل تاتارها (۵۵۵۸ نفر) باشقیرها (۱۶۷۳۸) چچن ها (۱۳۶۱۰)؛ آوارى ها(۷۵۷۱)؛ قزاق ها (۶۵۵۱)؛ آذربایجانى ها (۶۵۱۵)؛ کاباردین ها (۵۲۰۱)؛ دارگین ها (۵۱۰۲)؛ کومیک ها (۴۲۲۵)؛ اینگوش ها (۴۱۱۸)؛ لزگین و دیگر اقوام مى شود. مجموعا ۱/۴۹۱/۱۲ نفر به اضافه نمایندگان دیگر اقوام که در بالا قید نشده اند.
این در حالیست که بنا به ارزیابى شوراى مفتیان روسیه در کشور بیش از ۲۳ میلیون مسلمان از ۳۸ قوم مختلف وجود دارند.
مناطقى که به طور مرسوم اسلام در آنها رواج دارد مناطق مرکزى و جنوبى پریولژیه قفقاز شمالى و سیبرى مى باشند. علاوه بر این مسلمانان در مسکو، سن پطرزبورگ و دیگر شهر هاى بزرگ نیز سکونت دارند.
بنا به گزارش اداره دینى مسلمانان در بخش اروپایى روسیه در استان مسکو بیش از ۳ میلیون مسلمان و در خود شهر مسکو در حدود یک و نیم تا دو میلیون نفر مسلمان سکونت دارند.
مسلمانان روسیه اکثرا از اهل تسنن ( شاخه هاى حنفى و شافعى) مى باشد. در پریولژیه داخل روسیه و سیبرى اکثر مسلمانان از شاخه حنفى و در قفقاز (به غیر از آذربایجانى ها) شافعى مى باشند. پیروان شاخه هاى حنبلى بسیار کم و از شاخه مالکى تقریبا وجود ندارد.
اکثر شیعه هاى جعفرى را آذربایجانى ها (در حدود دو میلیون نفر) تشکیل مى دهند.
به غیر از این در شمال قفقاز چندین مسلک صوفیه نیز وجود دارد.
اداره دینى مسلمانان روسیه که وظیفه رهبرى امت مسلمان روسیه را بر عهده دارد براى اولین بار در زمان امپراطورى کاترین دوم در قرن ۱۸ میلادى تاسیس شد. اولین حکم آن توسط کاترین در تاریخ ۲۲ سپتامبر سال ۱۷۸۸ میلادى تحت عنوان مجمع دینى قوانین محمدى شهر اوفا صادر شد. مراسم افتتاح این مجمع در تاریخ ۴ دسامبر سال ۱۷۸۹ انجام شد.
اسلام و سیاست
جایگاه سیاسى اسلام در روسیه طى ماه ها و سال هاى اخیر به موضوع مهمى تبدیل شده است. کمیسیون اروپا در گزارش تازه اى که منتشر کرده اعلام نمود: از آنجایى که برخى دولتها مسلمانان را تروریست و یا مذهبیون افراط طلب مى شمارند جوامع اجتماعى مسلمانان بیش از پیش قربانى فشار و تبعیض مى شوند.
در یکى از آخرین شماره هاى روزنامه فکر معاصر نیزآمده است: اخیرا مسأله فشار بر جمعیت مسلمانان روسیه به مسأله روز تبدیل شده است.
در برخى مناطق تبلیغاتى با ماهیت ضد اسلامى در جهات مختلف رو به گسترش بوده و فعالین، رجال مسلمان، سازمان ها، مساجد، انتشارات و نویسندگان مسلمان را تحت فشار قرار مى دهند. چندى پیش مسجد ملى مرداوى که تحت نظر شوراى مفتیان روسیه و به ریاست شیخ راوى عین الدین اداره مى گردد توسط چند سازمان نظامى مورد تفتیش قرار گرفت و کلیه کتب آن از مسجد بیرون برده شد. عده اى معتقدند که هنوز مسلمانان در روسیه از امنیت کامل برخوردار نیستند.
افزایش تبلیغات ضد اسلامى که نه تنها روستاها و شهرها بلکه مناطقى چون کاباردینو- بالکاریا، استان ارنبورگ، تاتارستان و استان تیومن را در برگرفته لزوم بازنگرى بیشتر در مورد این مسأله را نشان مى دهد.
پروفسور آلکسى مالاشنکو یکى از کسانى است که طى سال هاى اخیر مشغول مطالعه مناسبات دینى و قومى در روسیه بود. اسلام در مطالعات وى جایگاه خاصى دارد. وى اخیرا کتابى تحت عنوان «رستاخیز اسلامى در روسیه معاصر» از زیر چاپ در آورده که در آن زندگى جمعیت مسلمان روسیه را به تصویر کشیده و درباره شخصیت هاى فعال و مسایل مبرم زندگى مسلمانان کشور به تحلیل پرداخته است. او مى نویسد:
«رستاخیز مذهبى روسیه روندى است که اهمیت آن هنوز بدرستى ارزیابى نشده است. سرکوبى دین و تاکید ایدئولوژیکى بر نابودى سریع آن عواملى هستند که جامعه روسیه را با فاجعه روبرو ساخت؛ زیرا سنت تاریخى و فرهنگى ما دچار شکاف شده، موازین رفتارى و ارزش هاى اخلاقى جامعه در حال فروپاشى بودند.
... صرف نظر از اینکه حکومت رسمى چه باشد و انتخابات چطور برگزار شود رستاخیز دینى ادامه خواهد یافت. نقش دین بویژه اسلام در روندهاى دنیوى افزایش خواهد یافت. به همین دلیل نیروهاى مختلف سیاسى تلاش خواهند کرد از اسلام به نفع خود استفاده کنند. ولى اصل کار نه افزایش نقش اسلام در مبارزه سیاسى بلکه رشد نقش آن در افکار عمومى و شخصى که قابل سنجش علمى نیست و نیز بازگشت به کلیشه هاى ذهنى سنن قدیمى و موازین رفتار و زندگى مردم که قبلا از دست رفته بودند است.
ظاهراً،اکثریت عظیم انسان ها با اصل و نسب اسلامى دین اسلام را انتخاب کرده اند. باید گفت که در محیط اسلامى روند بازگشت به دین زودتر از محیطى که ریشه هاى مسیحى ارتدوکس دارد جریان مى یابد. این امر قابل درک است: اسلام دینى جوانتر، پویاتر و مناسبتر براى تطبیق خود با شرایط متغیر است. به علاوه در روسیه اسلام دین اقلیت جمعیت است و به همین دلیل اسلام وسیله بقاى وجود این اقلیت و حفظ سنن آن مى شود. به نظر مى رسد که اکثریت مسلمانان زودتر از مسیحیان ارتدوکس دینداران واقعى خواهند شد. این هم جالب توجه است که رستاخیز اسلام به عامل رشد دیندارى در محیط ارتدوکس تبدیل شده است بخصوص در جایى که جمعیت ارتدوکس با جمعیت مسلمان تماس مستقیم دارد. ما شاهد این پدیده در شمال قفقاز هستیم که سنن ارتدوکس بخصوص در میان قزاق ها به سرعت احیا مى شوند. در کرانه رود ولگا نیز روس ها مى بینند که تناسب مساجد و کلیساها برابر ۵۱ بر ۱ شده است و مى خواهند تعداد کلیساهاى خود را افزایش دهند.»
طى ده سال گذشته احیاى اسلام سیاسى در روسیه با احداث مساجدى (در سال ۲۰۰۱ تعداد آنها بیش از ۴ هزار مسجد بوده است) به صورت فعالى جریان داشته است. در شهر مسکو شش مسجد فعال هستند که طى سال هاى آینده قرار است ۱۱ مسجد دیگر نیز احداث شوند. تعداد متقاضیان سفر حج نیز رو به افزایش است. دوسال قبل در حدود شش هزار نفر، سال گذشته در حدود ۱۰ هزار نفر و امسال در حدود ۱۳ هزار نفر به زیارت شهرهاى مقدس مدینه منوره و مکه مکرمه نایل آمدند.
فروشگاه هاى ویژه، رستوران ها، مراکز مشاوره بانوان، بیمارستان ها، آرایشگاه ها، آژانس هایى ویژه جذب پرسنلى و بنگاه هاى امور برگزارى آیین و مراسم جشن و سوگوارى، دفاتر وکلا بنیادهاى خیریه و آموزشى، نشریات و چاپخانه و سازمان هاى حقوقى ویژه مسلمانان در حال تاسیس مى باشند.
در کنار هر مسجدى ساختارى جامع مشغول فعالیت مى باشد یعنى مجمعى که کمیسیونى متشکل از سه نفر را براى حل مسائل مختلفى از جمله مسائل مالى انتخاب مى کند. امامان خطیب مساجد از سوى مفتى اداره دینى تعیین مى شوند و به عنوان رهبر و جوابگوى فعالیت هاى مختلف و از جمله فعالیت هاى مالى مسجد مى باشد. اداره دینى مسلمانان بنا به موقعیت نژادى و ملى هر منطقه تشکیل مى شود.
همچنین شورایى با نام شوراى مفتیان روسیه وجود دارد (در ماه ژوئن سال ۱۹۹۶تاسیس شده) که مجموعه اى از ادارات دینى مسلمانان را تحت پوشش خود جمع کرده و وظیفه هماهنگى فعالیت آنها را بر عهده دارد. در خاک روسیه در حدود ۴۰ اداره دینى مسلمانان فعالیت دارند که اداره دینى مسلمانان در بخش اروپایى روسیه با نفوذ ترین آنها مى باشد. اداره دینى مسلمانان بخش اروپایى روسیه در تاریخ ۲۳ فوریه سال ۱۹۹۴ در وزارت دادگسترى تحت عنوان اداره دینى مسلمانان بخش اروپایى- مرکزى روسیه ثبت شده است. همه اینها بیانگر رشد اسلام سیاسى در روسیه است.
اسلام و سیاست خارجى
کم نیستند کسانى که اسلام را یکى از مولفه هاى تأثیرگذار درآینده سیاست خارجى روسیه میدانند. همزمانى اظهارات پوتین مبنى براینکه روسیه یکى از مدافعان اصلى اسلام در جهان است باگزارش کمیسیون اروپا در خصوص مبارزه با نژادپرستى و افراط گرایى دینى (که در آن از شرایط فعلى موجود در جوامع مسلمان و مذهبى اظهار نگرانى شده بود) بیان توجه ویژه کرملین به موضوع اسلام است. عده اى معتقدند که اعمال فشار بر مسلمانان و تبلیغات ضد اسلامى در روسیه با هماهنگى کرملین انجام مى شود و فعالیت هاى سیاسى مسکو در رابطه با اسلام مانند، ابتکار عضویت در سازمان کنفرانس اسلامى، دعوت سران حماس به روسیه و دیگر موارد مشابه تنها پوششى براى سیاست فشار بر اسلام در داخل کشور مى باشد. البته طرح اعلام تفاهم با جهان اسلام از یک سو و سرکوبى شهروندان مسلمان از سوى دیگر چندان عاقلانه به نظر نمى رسد. چنین سیاستى تنها اعتبار و حیثیت روسیه را زیر سؤال مى برد، ولى بهر حال بیشتر تحلیلگران جهت گیرى کلى کرملین را به سمت نز دیکى به جهان اسلام مى دانند.
شهریورماه امسال در شهر قازان - مرکز جمهورى تاتارستان - همایشى با عنوان نگرش استراتژیک روسیه - جهان اسلام با حضور نمایندگانى از پانزده کشور مسلمان از جمله مصر، کویت، تونس، مراکش و ایران برگزار شد. همچنین اندیشمندانى از جمهورى هاى خودمختار مسلمان روسیه مانند داغستان، چچن، اینگوش و کاراچوو - چرکسیا نیز در این همایش حضور داشتند. از مقامات روس علاوه بر بنیامین پاپوف نماینده ویژه وزارت امور خارجه در سازمان کنفرانس اسلامى، یوگنى پریماکوف رئیس اتاق صنایع و بازرگانى (نخست وزیر اسبق) حضور دارند. پریماکف به خاطر تخصص و تجربه کارى در مسائل خاورمیانه همواره یکى از علاقه مندان به برقرارى روابط با کشورهاى مسلمان بوده است.
برگزارى چنین همایشى در این سطح نشان میدهد که پس از دوره غربگرایى یلتسین، روسیه پوتین اولویت بیشترى به شرق و به ویژه جهان اسلام داده است به طورى که پاپوف اظهار امیدوارى نمود که براى حل مسائل موجود و جلوگیرى از برخوردهاى مذهبى بهتر است که از شیوه هایى چون ارتباطات متقابل بهره گیرى شود. وى همچنین بر ضرورت گفت وگوى میان تمدن ها در شرایط حقوق مساوى سخن به میان آورد و اظهار امیدوارى نمود این موضوع از طریق گروه نگرش راهبردى و شرکت کنندگان پیشنهاد شود. او فعالیت هاى این گروه را طى ۳ -۴ سال اخیر تلاش براى ترجمه ۵۰ کتاب درباره اسلام و گفت وگوى تمدن ها از عربى به روسى و بالعکس به همکارى اندیشمندان مصرى دانست و از طرح ایجاد مرکز تحقیقات اسلامى در روسیه سخن به میان آورد.
گروه نگرش راهبردى به عنوان یک NGO در سال ۲۰۰۴ با هدف برقرارى ارتباط با افکار عمومى مسلمانان و حکومت هاى آن ها رسما تشکیل شد و در روزهاى ۷ و۸ فروردین امسال نخستین همایش آن برگزار شد و از جمهورى اسلامى ایران نیز آیت الله تسخیرى دبیر کل مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى در آن شرکت نمودند. در بیانیه پایانى این نشست ضمن ابراز رضایت از روابط روسیه و کشورهاى اسلامى نقش سازنده روابط روسیه - جهان اسلام در مسائل سیاسى - اقتصادى و بین المللى و محکومیت تروریسم دولت هاى جهان را به تساهل، تحمل، آزادى مذهبى و نگاه احترام آمیز به فرهنگ هاى مختلف توصیه نمود. همچنین پیشنهاد نمودند که شورایى براى گفت وگو مشارکت و وحدت میان فرهنگ ها و تمدن ها شکل گیرد.
به طور کلى در پس برگزارى این گروه ها و نشست ها، ضرورت روابط روسیه و کشورهاى مسلمان نهفته است چرا که روس ها و مسلمانان به خاطر تجربه اشغال افغانستان در دوره شوروى (دهه ۱۹۸۰) و حوادث و جریانات پس از آن در بالکان، قفقاز و آسیاى مرکزى روابطى خصمانه و پر از سوء تفاهم با یکدیگر داشتند و این موضع به ویژه در چچن خود را به شکلى پر هزینه نشان داد. اما در کنار آن تجربه همزیستى با تاتارها طى پانزده سال اخیر و نیز روابط با کشورهایى چون ایران و مالزى این اندیشه را در مسکو قوت بخشید که امکان غلبه بر چنین سوء تفاهماتى وجود دارد. به ویژه آنکه غربى ها از چنین وضعیتى سود فراوان مى برند. از این رو آنها کوشیدند تا به عضویت ناظر کنفرانس اسلامى درآمده و با تقویت روابط با کشورهایى نظیر مصر و عربستان تعامل سازنده اى با مسلمانان برقرار نمایند.
به طور کلى روسیه امروز خود را از سه جهت با سه گروه فرهنگى و تمدنى از کشورها و جوامع در تعامل مى بیند. از جانب غرب روسیه به طور جدى همواره با گرایشات غربى و ضدغربى در جامعه خود و اقدامات خصمانه و دوستانه رویارو بوده است و هنوز هم این اندیشه و عمل جریان دارد. در شرق مسکو با چین و ژاپن در تماس سرزمینى و فرهنگى است که با وجود تازگى این تعامل و سطح اندک اصطکاک اما این ارتباط براى روس ها و آینده آنها اهمیت زیادى دارد.
اما در جنوب مسکو از دریاى سیاه و به بیان بهتر از بالکان تا قفقاز و آسیاى مرکزى و حتى درون مرزهاى چین در داخل مرزهاى فدراسیون کشورهاى خارج نزدیک و منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا با مسلمانان در تعامل است. این تماس هاى جمعیتى سرزمینى به ویژه در دوره تزار و کمونیسم عمدتا خصمانه بوده است اما روسیه جدید بسیارى از مسائل ناخوشایند اخیر را نیز به جا مانده از آن دوران و یا تصنعى (به وسیله غرب) قلمداد مى کند. طبعا اینکه آیا این موضوع به واقعیت مى پیوندد به اعتمادسازى طرفین و عملکرد آن ها در داخل و خارج بستگى دارد.
برگرفته از:
۱- «اسلام در فدراسیون روسیه»، ریا نووستى، ۲۵/۸/۸۵
۲-«اسلام و سیاست در روسیه»، WWW.iras.ir
۳- «نگرش راهبردى روسیه به جهان اسلام» www.iras.ir
۴- «اسلام و آینده روسیه در گفت وگو با الکسى مالاشنگو» al-shia-com
